Tłumacze prawniczy zderzają się z odmiennością systemu prawnego common law. Dlatego z radością witają wszystkie – nieliczne, przyznajmy – źródła tradycji cywilistycznej, które można uznać za rodzime dla języka angielskiego. Pamiętam tę radość, gdy w ręce po raz pierwszy wpadł mi, drukowany jeszcze, Kodeks cywilny stanu Luizjana, wydanie z 1998 r. z komentarzem (Louisiana Civil Code, 1998 Edition). Czytałem go do poduszki i cieszyłem się jak dziecko, ile to terminów prawnych wreszcie będzie można przetłumaczyć na angielski wprost.
Ale żeby to było takie proste … . Choć kodeks cywilny Luizjany jest jak najbardziej źródłem rodzimym w języku angielskim, to jednak wcale nie oznacza, że terminy zeń wzięte są stosowane, a nawet zrozumiałe, w anglosaskim czy międzynarodowym obrocie prawnym. Z mojego doświadczenia wynika, że, niestety, jest wręcz przeciwnie – sformułowania te są stosowane bardzo rzadko, jeśli w ogóle. Dlatego zalecałbym ostrożność.
Moim zdaniem, jeśli istnieje porównywalne sformułowanie z tradycji anglosaskiej, to terminów z Luizjany nie warto niewolniczo się trzymać. Poniżej przykłady tego rodzaju wyborów terminologicznych:
| Kodeks cywilny Luizjany | Tradycja anglosaska | Prawo polskie |
| servitude | easement | służebność |
| obligor | debtor | dłużnik |
| obligee | creditor | wierzyciel |
| fruits | proceeds / income | pożytki |
| resolutory condition | condition subsequent | warunek rozwiązujący |
| suspensive condition | condition precedent | warunek zawieszający |
| corporeal | tangible | materialny |
| incorporeal | intangible | niematerialny |
| inscription (of mortgage) | recordation | wpis (hipoteki) |
| dissolution (of contract) | rescission | odstąpienie (od umowy) |
| prescription (of claims) | limitation | przedawnienie (roszczeń) |
Są też przykłady na granicy, gdzie sam bym się wahał:
| Kodeks cywilny Luizjany | Tradycja anglosaska | Prawo polskie |
| thing | tangible property | rzecz |
| immovables | real property | nieruchomości |
| movables | personal property | ruchomości |
| ownership | title | własność (prawo własności) |
Niektóre z louizjańskich terminów to fałszywa pomoc. Przykładowo, dissolution to nie rozwiązanie umowy, lecz odstąpienie od niej, choć przecież źródłosłów aż krzyczy za „rozwiązaniem”. Inne są w autorytatywnych źródłach oddawane za pomocą terminów anglosaskich, a nie louizjańskich, jak np. „rzecz”, która figuruje w polskich tłumaczeniach komentarzy podatkowych OECD jako przekład terminu tangible property.
Są też terminy louizjańskie, które nie mają stricte rzecz biorąc odpowiednika w tradycji anglosaskiej, ale są odpowiednikami doskonałymi terminów polskich. Przykładem niech będzie patrimony na „majątek”. No właśnie … Co z tego, że to odpowiednik doskonały, skoro brzmi obco lub jest zawężony do konotacji kościelnych czy łacińskich (patrimonium). A już co zrobić z tłumaczeniem takich terminów, jak „prawo majątkowe”? Chyba nie przetłumaczymy tego jako patrimonious right 🙂 ? Zresztą ja do dziś nie wiem, jak termin prawny „majątek” dobrze tłumaczyć, zwłaszcza w wersji przymiotnikowej „majątkowy”.
Innym przykładem tego rodzaju wyzwań tłumaczeniowych jest, wcale nieoczywiste, tłumaczenie słowa „sprawa” w sensie kwestii do rozwiązania przed sądem, np. sprawa cywilna, karna, rozwodowa. Co z tego, że w dawnej polszczyźnie ten prawniczy termin pochodził od łacińskiego actio. Czy to oznacza, że mamy teraz porzucić tłumaczenie go przez matter lub case i stosować wyłącznie przekład action? Oczywiście, że nie. Zwłaszcza mając na uwadze to, jak jest tłumaczony i w autorytatywnych źródłach wielojęzycznych (np. w przyjętej do prawa europejskiego konwencji Brussels Convention on jurisdiction and the enforcement of judgments in civil and commercial matters), i w bieżącej działalności prawniczej, i w wielu innych dziedzinach. Z drugiej strony, ta etymologia daje nam do myślenia i pozwala dynamicznie podchodzić do tłumaczeń takich terminów, jak civil action. W niektórych sytuacjach wyobrażam sobie tłumaczenie go przez „sprawa cywilna”, w innych przez „powództwo”, czy nawet „postępowanie cywilne”.
Warto zapamiętać (korzystanie ze źródeł):
Nie zawsze anglojęzyczne źródła pochodzące z tradycji cywilistycznej będą dawały przekłady terminologiczne, które warto stosować.