„Wymagalny” to słowo bardzo popularne w polskim języku prawniczym. Często pada w kontekście wierzytelności i świadczenia. Mówimy „wierzytelność jest wymagalna” albo „świadczenie nie jest wymagalne”. Czytamy o „terminie wymagalności”. Dla potrzeb prawa cywilnego, jeśli coś jest wymagalne, to znaczy, że można skorzystać z przymusu sądowego w celu wyegzekwowania tego, a jeśli wymagalna jest kwota pieniężna, to na dodatek można domagać się odsetek za opóźnienie w zapłacie.
Jak ten termin tłumaczyć? Najdokładniejszym tłumaczeniem jest exigible. Słowo to znajdujemy w słowniku Blacka, a także w kodeksach cywilnych prowincji Quebec i stanu Luizjana. Ale, niestety, to słowo jest mało znane w świecie anglosaskim i konia z rzędem temu, kto znajdzie znaczącą ilość mainstreamowych tekstów z tym słowem spoza anglojęzycznych obszarów o tradycji cywilistycznej.
Dlatego ja wybieram due. Tak, wiem, gdyby trzymać się znaczenia słownikowego, to ten wybór nie rozróżnia między „należny” a „wymagalny”. Jednak jakoś trzeba sobie poradzić bez exigible, a następujące argumenty przemawiają za tym, by na kandydata wybrać due:
1) Funkcjonuje termin due date jako właśnie dzień, od którego świadczenie staje się wymagalne (tzn. po tym dniu dłużnik jest w zwłoce, a jego dług staje się overdue lub pastdue i, przekładając na polskie realia, staje się wymagalny).
2) W prawie upadłościowym przyjęto w Polsce następujące pojęcie niewypłacalności (art. 11 ust. 1 prawa upadłościowego): „Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.” Tymczasem w anglosaskich kontekstach używa się w tym celu słowa due, zob. np. A company is insolvent if it is unable to pay its debts as and when they fall due, czy art. 341 brytyjskiej ustawy o niewypłacalności Insolvency Act 1986: An individual is insolvent if he is unable to pay his debts as they fall due.
Oczywiście, dla odróżnienia od „należny” dodaje się np. payable, stosując zwrot due and payable. Ale to już inna kwestia. Ważne, że zostajemy przy due. Choć gdyby chcieć stosować termin ściślej odpowiadający polskim realiom, pewnie musielibyśmy użyć overdue, czyli taki, który jest już po terminie wymagalności i może być ściągany. Ale to już byłaby rewolucja, której nie chcę tu wprowadzać.
Kusiło mnie zastosowanie słowa enforceable. Ale dlań najlepiej pasuje „zaskarżalny”, a najczęściej spotyka się tłumaczenie przez „wykonalny”. Nie wchodząc w szczegóły tłumaczenia tego słowa, powiem tylko, że jednak jako kandydat na przekład „wymagalnego” się nie nadaje.
Kusiło mnie też słowo mature(d). Jest ono bardzo często spotykane zwłaszcza w kontekstach finansowych. Tyle że ma już swoje tłumaczenia na polski (np. „zapadły”, „przypadający do zapłaty”) z długą tradycją w dziedzinie finansów. Z drugiej strony, jest naturalne i pasuje niezgorzej. Hmmm …
Tak czy inaczej, na razie pozostaje due, chyba że ktoś ma lepszą propozycję.
A teraz kolejny argument, że kto się nie specjalizuje, ten może wpaść w pułapkę. Otóż tłumaczenie „wymagalny” przez due czy nawet exigible nie zawsze jest poprawne. Nie powinno tak się tłumaczyć w dziedzinie podatków, a konkretnie VAT. Jak już wspomniałem w grudniu 2019 r. (wpis pt. „Obowiązek i zobowiązanie podatkowe”), powołując się m.in. na unijną dyrektywę VATowską, „obowiązek podatkowy” należy tłumaczyć z użyciem słowa charge. Pisałem wówczas także o słowie chargeable (np. chargeable event/transaction), a mamy też słowo chargeability (np. chargeability of tax).
Podam teraz garść przykładów, jak o tych sprawach piszą polskie źródła:
„Powyższy przepis formułuje zasadę ogólną, zgodnie z którą obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towaru bądź wykonania usługi, co oznacza, że podatek staje się wymagalny w rozliczeniu za okres, w którym dokonana została dostawa towarów bądź świadczenie usług” .
„W wydanej interpretacji Minister Finansów wskazał, że podatek VAT jest wymagalny w momencie wystawienia przez spółkę faktury dokumentującej wykonanie usług.”
„W drodze odstępstwa od powyższej zasady podatek VAT staje się wymagalny z chwilą wystawienia faktury … .”
Już widać, że właściwym tłumaczeniem słowa „wymagalny” jest w takich kontekstach chargeable.
Warto zapamiętać (prawo cywilne, podatki):
wymagalny – exigible (książkowo/słownikowo, ale nietypowo), due (mature?), chargeable (podatki)