Jak tłumaczyć termin “prawo/prawa autorskie“? Niektórym wydawać by się mogło, że to banalne pytanie. Wiadomo, że copyright(s)! Taka jest tradycja anglosaska i tak nawet piszą o tym akty prawne Unii Europejskiej.
No ale przecież Polska podpisała Konwencję berneńską z 1886 r. o ochronie dzieł literackich i artystycznych, gdzie mowa o author’s rights. Na dodatek w naszej ustawie o prawie autorskim wyraźnie mowa o „autorskich prawach majątkowych” i „autorskich prawach osobistych”, a to idealnie pasuje do następującego rozróżnienia w konwencji berneńskiej: author’s economic rights i author’s moral rights. Jakże tu używać sformułowania moral copyrights czy economic copyrights? Zresztą byłoby to nielogiczne, bo zarówno źródłosłów, jak i kontekst powstania terminu copyright wskazują na to, że było to prawo do … kopiowania (powielania) dzieła i sprzedawania wykonanych kopii, czyli prawo zupełnie majątkowe i wcale nie osobiste. Co więcej, w tradycji anglosaskiej termin copyright nie miał nic wspólnego z prawami osobistymi twórcy. Tak np. został zdefiniowany w brytyjskiej ustawie Copyright Act, 1956: „In this Act, ‘copyright’ in relation to a work (…) means the exclusive right (…) to do, and to authorise other persons to do, certain acts in relation to that work …”.
Tu ważna uwaga. To, że zgodnie z konwencją berneńską mamy „autorskie prawa majątkowe” jako author’s economic rights nie oznacza, że termin „majątkowy” zawsze tłumaczy się jako economic. Jednolite i ogólne tłumaczenie terminu „majątkowy” jest właściwie niemożliwe i pozostaje nam tylko tzw. ucieczka do przodu, o czym pewnie napiszę kiedy indziej.
Może więc jednak author’s rights? Ale to z kolei wcale nie jest popularne sformułowanie na świecie. Zresztą Wielka Brytania przystąpiła do konwencji berneńskiej, ale wcale nie odwiodło to ich od używania terminu copyright. W ustawie Copyright, Designs and Patents Act 1988 po prostu dodali, że twórcy przysługują określone prawa o osobistym charakterze niezależnie od tego, kto jest owner of the copyright (Copyright, Designs and Patents Act 1988, Sec. 2). Podobnie zrobili Irlandczycy, którzy w swojej ustawie (Copyright and Related Rights Act, 2000), mają taki rozdział Copyright: Moral Rights.
Ja staram się, na ile mogę, stosować termin copyright, bo 99% tłumaczonych tekstów będzie dotyczyć właśnie majątkowych praw autorskich. W szczególności będę tak tłumaczyć użycia hasłowe, jak np. w tytułach konferencji. A więc tytuł wyimaginowanej konferencji „Prawo autorskie a ponowoczesność” przetłumaczyłbym tak: Copyright and postmodernity. A zbitki „autorskie prawa osobiste” i „autorskie prawa majątkowe” będę tłumaczył, odpowiednio, „author’s moral rights” i „author’s economic rights”, choć jeśli mowa tylko o tych pierwszych, można pozostać przy copyrights. Podam przykład takiego rozwiązania.
Oto polski oryginał:
Prawo autorskie
Jeżeli w wyniku wykonania Zamówienia powstanie utwór w rozumieniu przepisów ustawy o prawie autorskim (dalej zwany „Utworem”), Zleceniobiorca przeniesie na Zleceniodawcę całość praw majątkowych do Utworu na warunkach opisanych w dalszej części niniejszego paragrafu.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do Utworu przez Zleceniobiorcę na Zleceniodawcę w niniejszej Umowie przenosi również na Zleceniodawcę prawo do korzystania z opracowań Utworu i zezwalania na wykonywanie zależnych praw autorskich do Utworu.
Przykładowe tłumaczenie:
Copyright
If a work for the purposes of the Copyright Act (hereinafter, a „Work”) is created as a result of the execution of any Job, the Provider shall transfer to the Client all his economic rights in the Work on the terms described further below in this paragraph.
By so transferring his economic rights in the Work to the Client hereunder, the Provider also transfers to him the right to use works derivative from the Work and to permit others to exercise derivative rights in the Work.
Twierdzę, że zamiast sformułowania economic rights można też użyć tu copyrights.
Tu ważna uwaga i kolejny dowód, że jednak copyright to prawidłowy wybór. Otóż podstawowa forma naszego terminu jest w liczbie pojedynczej. Tak używa jej ustawodawca polski, brytyjski, irlandzki, amerykański i Unijny. Czyli terminem podstawowym i najogólniejszym jest „prawo autorskie” (a nie „prawa autorskie”), którego to terminu nie przetłumaczymy przecież w tym kontekście jako „author’s right”.
A zatem „copyright” rules!
I na koniec przypomnę, że polski termin „prawo autorskie” ma dwa znaczenia, czyli copyright i copyright law. Trzeba się zorientować, o które z nich w danym wypadku chodzi: o czyjeś prawo, czy o prawo jako zespół norm stanowionych.
Warto zapamiętać (prawo autorskie):
prawo autorskie (w sensie uprawnień, termin ogólny) – copyright
prawo autorskie (w sensie przepisów) – copyright law
prawa autorskie – copyrights albo author’s rights
autorskie prawa osobiste – (author’s) moral rights
autorskie prawa majątkowe – (author’s) economic rights, copyrights (dla odważniejszych)